Deze ochtend op de trein. Oorlog en vrede van Tolstoj (dat in het Russisch als Talstoi uitgesproken wordt, ‘t is maar dat u het weet). Ik heb er heel, heel lang over gedaan. Maar het was de moeite. “Oorlog en vrede” is veel meer dan een roman, het is een filosofisch werk waar de auteur zich meermaals verdiept in de loop der geschiedenis, het waarom van de gigantische, op het eerste zicht nutteloze slachtpartijen van het Napoleontische leger, de moraliteit van de mens, het vraagstuk van goed en kwaad. Hij gaat na of het werkelijk de daden van enkelen zijn die de richting van de massa sturen en komt tot de conclusie dat de menselijke vrijheid beperkt is. Tolstoj gaat ervan uit dat gebeurtenissen gedetermineerd zijn. Ze gebeuren omdat het zo moet zijn en wij mensen surfen mee op de golven der geschiedenis.

Hoewel ik het eens ben met de zienswijze van beperkte vrijheid -een mens is immers altijd het product van zijn omgeving en toevallige gebeurtenissen die zijn levensloop sturen- kan ik me toch niet helemaal achter die deterministische visie scharen. Het moet toch mogelijk zijn de loop der geschiedenis te beïnvloeden. Waarschijnlijk kan dit niet door één persoon gebeuren, maar er moet toch een kritische massa bestaan die zwaar genoeg weegt om dit wel te kunnen. Ik móet dat gewoonweg geloven. Enfin, het boek heeft me genoeg stof tot nadenken gegeven. Ik kan er nog lang op knabbelen.